Bardzo poważnym problemem społecznym w ostatnim czasie stało się przyjmowanie przez młodych ludzi dopalaczy. Dostępność tych niebezpiecznych dla zdrowia, a nawet dla życia substancji jest dość duża, a co więcej, na rynku pojawia się coraz więcej środków o działaniu psychoaktywnych, po które sięgają coraz młodsze osoby. Dowiedz się więcej o „nowych narkotykach”, a także sprawdź, w jaki sposób rozpoznać i jak można leczyć uzależnienie od dopalaczy.
Czym są dopalacze?
Określane mianem „nowych narkotyków” dopalacze stanowią termin, który nie posiada charakteru naukowego. To potoczne określenie różnego rodzaju produktów zawierających w swoim składzie substancje psychoaktywne, które oddziałują na układ nerwowy człowieka niemalże tak samo, jak narkotyki. Specyfiki te są produkowane zarówno przez człowieka, jak i uzyskiwane z różnorodnych roślin. W literaturze fachowej można zetknąć się z nazewnictwem „designer drugs”, oznaczającym po prostu narkotyki zmodyfikowane.
Spożycie dopalaczy ma na celu wywołanie w organizmie jak najwierniejszego rezultatu narkotycznego, prowadząc do zmian w zachowaniu człowieka lub percepcji otaczającej rzeczywistości. Można więc śmiało stwierdzić, że dopalacze w swoim działaniu przypominają substancje psychoaktywne, jakimi są narkotyki.
Skład i charakterystyka dopalaczy
Dostępne na rynku dopalacze stanowią najczęściej mieszanki kilku różnych substancji. Trzeba jednak podkreślić, że skład chemiczny tego rodzaju produktów w rzeczywistości nie jest w pełni znany. Przede wszystkim dlatego, że jest często modyfikowany w celu uniknięcia ograniczeń wprowadzanych przez zakazy antynarkotykowe. Co więcej, należy zdawać sobie sprawę, że potencjalnych substancji chemicznych wykazujących właściwości psychoaktywne i z których można uzyskiwać różnorodne dopalacze, jest minimum dwanaście tysięcy.
Specyfika produkcji „nowych narkotyków” polega na tym, że są one wytwarzane przy wykorzystaniu substancji, które są niedozwolone. Bardzo często są produkowane w mało sterylnych warunkach, w związku z czym w ich składzie poza związkami odurzającymi mogą znajdować się różne zanieczyszczenia, które dodatkowo oddziałują niekorzystnie na organizm. Co więcej, producenci na opakowaniach dopalaczy często zamieszczają klauzulę „produkt kolekcjonerski” (nie nadaje się do spożycia), a zatem specyfiki te są przyjmowane na własną odpowiedzialność. Klauzula ta ma na celu przede wszystkim zabezpieczenie producentów przed konsekwencjami związanymi ze spożyciem dopalacza.
Rodzaje dopalaczy dostępnych na rynku
Dostęp do zmodyfikowanych narkotyków na chwilę obecną jest bardzo duży, a uzależnienia od dopalaczy są coraz częściej rozpoznawane wśród osób w młodym wieku.
Komercyjne postacie tego typu produktów można podzielić na trzy zasadnicze grupy:
- środki pochodzenia roślinnego (kadzidełka, susze), które są przeznaczone do stosowania podobnie jak tytoń lub do spalania w pomieszczeniu. Powodują one efekty zbliżone do marihuany lub opium, a ich skład może być dodatkowo wzmocniony różnego rodzaju syntetycznymi związkami chemicznymi,
- środki pochodzenia syntetycznego, dostępne zazwyczaj w formie tabletek lub proszków w torebkach, które zawierają różne mieszaniny związków opioidowych, halucynogennych, stymulujących itp.
- środki syntetyczne zawierające w swoim składzie jedną substancję, która nie jest zakazana. Tego typu dopalacze cieszą się nieco mniejszą popularnością, a rozpowszechniane są głównie w postaci kapsułek, małych znaczków do lizania oraz w innych formach.
W jakich postaciach można nabyć dopalacze?
Pomimo tego, że sprzedaż dopalaczy jest prawnie zakazana, to jednak można je kupić w wielu tzw. smart shopach, a więc w punktach specjalizujących się zarówno w sprzedaży internetowej, jak i stacjonarnej. Zmodyfikowane narkotyki są najczęściej dostępne w postaci:
- tabletek,
- skrętów i fajek,
- proszku w torebkach,
- suszu,
- pudrów,
- soli mineralnych.
Warto też wiedzieć, że w Internecie dopalacze są określane różnego rodzaju nazwami. Przykładowe z nich to: „sole kąpielowe”, „chemikalia do badań”, „kadzidełka”, „nawóz roślinny”.
Działanie dopalaczy
Podstawowym składnikiem, na których bazie są tworzone dopalacze, jest benzylopiperazyna (w skrócie BZP). W Polsce związek ten jest nielegalny od 2009 roku. Działanie BZP jest zbliżone do amfetaminy – powoduje uzależnienie od dopalaczy, prowadząc do odwodnienia organizmu, przyspieszenia pracy serca itp.
Jednak benzylopiperazyna nie jest jedynym składnikiem, który można znaleźć w zmodyfikowanych narkotykach. W produktach tych występują także substancje o działaniu halucynogennym, chociażby takie jak wyciąg z muchomora czerwonego, ekstrakt z szałwii wieszczej czy sok z powoju hawajskiego. Najczęściej jednak jeden dopalacz zawiera w sobie związki pochodzące nie z pojedynczej, ale z kilku, a niekiedy nawet z kilkunastu roślin.
Po spożyciu takiej mieszanki może pojawić się błogostan, euforia, nadwrażliwość zmysłowa. Rezultatem oddziaływania dopalaczy mogą być także kolorowe wizje, ale i przerażające omamy, którym zwykle towarzyszą zawroty głowy, nudności oraz niewyraźna mowa. Tego rodzaju substancje mają wpływ na ośrodkowy układ nerwowy, prowadząc do wzrostu ciśnienia krwi oraz przyspieszonej akcji serca.
Skutki zdrowotne sięgania po dopalacze
Praktycznie wszystkie dostępne na rynku narkotyki zmodyfikowane stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia. Poza tym, że bardzo łatwo o uzależnienie od dopalaczy, lista objawów niepożądanych, jakie mogą wywoływać tego typu substancje, jest bardzo długa. Właściwie nie ma narządu wewnętrznego, na który specyfiki te nie miałyby negatywnego wpływu.
Stopień szkodliwości dopalaczy jest zróżnicowany, a zależy w głównej mierze od tego, jakie składniki zostały wykorzystane do stworzenia danej mieszanki. Nie bez znaczenia jest także wiek, waga oraz ogólny stan zdrowia osoby, która je zażywa.
Konsekwencje zdrowotne zażywania dopalaczy to przede wszystkim:
- nadwrażliwość zmysłowa, omamy, halucynacje,
- nudności i wymioty,
- drgawki,
- wzrost temperatury ciała, nadmierna potliwość,
- przyspieszone tętno,
- trudności z oddychaniem,
- brązowienie skóry,
- poczucie znużenia,
- zaburzenia lękowe,
- próby samobójcze,
- zawał serca,
- piączka.
Jak rozpoznać, że doszło do zatrucia dopalaczami?
Dopalacze to substancje bardzo słabo zbadane, dlatego ich przyjmowanie wiąże się z wieloma niebezpieczeństwami zdrowotnymi. Co więcej, na rynku pojawiają się coraz to nowe specyfiki, a to z kolei powoduje, że zatrucie dopalaczami może być ciężkie do zdiagnozowania.
W tym miejscu warto podkreślić, że wszystkie dopalacze są szkodliwe i mogą prowadzić do zatrucia, a w skrajnych sytuacjach nawet do śmierci osoby, która je zażywa. Zatrucie jest groźne w szczególności w przypadku młodych osób, a także wszystkich tych, którzy cierpią na choroby przewlekłe – cukrzyków, alergików, osób z osłabionym układem immunologicznym itp. Ryzyko wystąpienia niebezpiecznych objawów wzrasta, gdy dopalacz zostanie połączony z alkoholem lub lekiem.
W przypadku zatrucia dopalaczami mogą pojawić się takie symptomy jak:
- wymioty,
- nudności,
- zawroty i bóle głowy,
- szczękościsk,
- oczopląs,
- kłucie w klatce piersiowej,
- zaburzenia ciśnienia tętniczego.
Ponadto zatrucie tego typu substancjami może doprowadzić do przegrzania tkanek organizmu, niewydolności nerek, zawału serca, udaru mózgu lub śpiączki. Zdarzały się także przypadki, gdy przyjęty dopalacz spowodował stany agresji, kończące się próbą samobójstwa.
Od których dopalaczy można się uzależnić?
O tym, że o uzależnienie od dopalaczy jest bardzo łatwo, już wiadomo. Do nałogu może prowadzić zarówno zażywanie substancji naturalnych (roślinnych), jak i tych otrzymanych w drodze syntezy chemicznej. Wiele tego rodzaju narkotyków działa bardzo podobnie jak haszysz, marihuana, a nawet kokaina. Przy próbie ich odstawienia mogą pojawić się uciążliwe objawy przypominające zespół abstynencyjny (drgawki, stany lękowe i depresyjne, nadmierne pocenie, kołatanie serca, skoki ciśnienia tętniczego).
Uzależnienie mogą powodować wszystkie dopalacze dostępne na rynku. Trzeba jednak mieć świadomość, że nałóg dotyczy nie tylko samych substancji psychoaktywnych dostarczanych do organizmu, ale także stanów emocjonalnych, które dzięki nim można uzyskać. Niekiedy uzależnienie dotyczy także emocjonalnej potrzeby przyjęcia konkretnego specyfiku, ponieważ brak pomocy chemicznej wywołuje bezradność.
Na czym polega to uzależnienie?
Osoby z mniej nasilonymi objawami zatrucia na skutek przyjęcia dopalacza zazwyczaj bardzo rzadko docierają do placówek ochrony zdrowia. Na oddziały szpitalne trafiają natomiast osoby z ostrymi zatruciami i problemami powodującymi konieczność interwencji lekarskiej.
Leczenie uzależnienia od dopalaczy obejmuje przede wszystkim kompleksowe działania umożliwiające pacjentowi powrót do normalnego, zdrowego funkcjonowania w społeczeństwie. U osób przyjmujących długotrwale tego typu środki zazwyczaj niezbędna jest specjalistyczna detoksykacja, dzięki której z krwiobiegu można wyeliminować wszystkie toksyczne związki. U niektórych pacjentów, zwłaszcza zażywających substancje o działaniu stymulującym, może dojść nie tylko do nałogu, ale także do przewlekłych zaburzeń psychicznych, w tym psychoz objawiających się omamami i urojeniami.
W postępowaniu leczniczym osób z uzależnieniem od dopalaczy nie występują standardy farmakoterapii, a dominują raczej oddziaływania psychospołeczne, polegające na skierowaniu pacjenta na profesjonalną psychoterapię indywidualną lub grupową. W Polsce głównym celem takich oddziaływań jest przede wszystkim pomoc w utrzymaniu całkowitej i długotrwałej abstynencji. Osobom uzależnionym uświadamia się szkody spowodowane zażywaniem dopalaczy, a także uczy się je, jak należy radzić sobie z głodem substancji, negatywnymi emocjami, pokusami ze strony otoczenia oraz objawami zespołu abstynencyjnego. Wciąż trudno znaleźć specjalistyczne programy dedykowane wyłącznie osobom uzależnionym od dopalaczy, dlatego leczenie najczęściej przebiega w ramach terapii dla pacjentów zmagających się z nałogami od substancji o działaniu psychostymulującym.