Stosunkowo nowym nałogiem we współczesnym świecie jest lekomania, określana także mianem lekozależności, która polega na uzależnieniu od środków farmakologicznych. Najszybciej i zarazem najczęściej na początku wytwarza się zależność psychiczna od leku, natomiast później dochodzi zależność fizyczna. Dowiedz się więcej na temat lekomanii i sprawdź, w jaki sposób może przebiegać leczenie uzależnienia od leków.
Czym dokładnie jest lekomania?
Lekomania, czyli uzależnienie od leków to stan wywołany dłuższym stosowaniem środka farmakologicznego o właściwościach uzależniających. Lek, podobnie jak alkohol, narkotyki czy inne substancje odurzające, powoduje przestrojenie czynności psychicznych i fizycznych do tego stopnia, że nagłe odstawienie wiąże się z wystąpieniem zaburzeń w czynnościach organizmu (nazywanych objawami abstynencyjnymi).
Najczęściej dochodzi do uzależnienia od leków nasennych lub uspokajających. Dzieje się tak wówczas, gdy środki są przyjmowane codziennie, w regularnych dawkach, przez okres dłuższy niż 4-6 tygodni.
Uzależnienie rozpoznaje się, kiedy pojawiają się przynajmniej dwie z poniższych cech:
- głód leku, czyli psychiczna potrzeba ulgi, jaką przynosi zażywanie leku,
- wzrost tolerancji na stosowany środek, czyli konieczność zwiększenia dawki w celu podtrzymania jego działania,
- zwiększanie dawki leku na własną rękę, bez konsultacji z lekarzem,
- zażywanie środka farmakologicznego pomimo występowania skutków ubocznych oraz świadomości, że lek ma działanie destrukcyjne na organizm,
- chęć zwiększania działania leku poprzez łączenie go z alkoholem lub innymi środkami odurzającymi,
- przeznaczanie dużej ilości czasu i pieniędzy na uzyskanie leku.
Jakie są przyczyny uzależnienia od leków?
Lekozależność jest nałogiem, który tak samo, jak alkoholizm czy narkomania, może dotknąć praktycznie każdego. Do nadmiernego zażywania różnego rodzaju środków farmaceutycznych może prowadzić wiele czynników, w tym między innymi występowanie rzeczywistych objawów towarzyszących chorobom psychicznym oraz somatycznym.
Zazwyczaj jednak uzależnienie od leków stanowi efekt niekontrolowanego przyjmowania preparatów farmakologicznych, który jest wynikiem przekonania o skuteczności takiego postępowania w trosce o dobre samopoczucie i zdrowie.
Najczęstsze przyczyny lekomanii to:
- ciągły wysiłek intelektualny, stres,
- niska samoocena, uciekanie się do leków w celu podniesienia swojej wartości,
- kłopoty rodzinne,
- niekorzystna sytuacja finansowa,
- zachęta ze strony znajomych,
- łatwy dostęp i przystępna cena,
- zbyt duże obciążenie obowiązkami (np. nauką w szkole) i rywalizacja o sukcesy.
Inną przyczyną lekozależności może być hipochondria, czyli nieustanny, przesadny lęk o własne zdrowie, połączony z nieuzasadnionymi przekonaniami na temat przechodzonych schorzeń. Uzależnienie od leków powstaje też wtórnie do zaburzeń emocjonalnych. Tego typu nałóg może towarzyszyć, chociażby nerwicom, stanom depresyjnym, zaburzeniom osobowości, a także psychozom.
Kto w szczególności jest narażony na uzależnienie od leków?
Ryzyko wystąpienia lekozależności jest podwyższone zwłaszcza u osób, które:
- zmagają się ze stanami lękowymi, nerwicowymi, depresyjnymi, zaburzeniami snu,
- są uzależnione od innych środków odurzających, np. od alkoholu,
- są samotne i nie mają oparcia społecznego,
- skończyły pięćdziesiąty rok życia.
Ponadto ryzyko rozwoju uzależnienia od leków jest wyższe u nastolatków, a także u osób, które eksperymentują z zażywaniem różnego rodzaju substancji psychoaktywnych.
Jakie środki mogą powodować lekomanię?
Substancje uzależniające, pochodzące z różnych grup chemicznych, znajdują się w wielu powszechnie dzisiaj stosowanych i zapisywanych na receptę środkach farmakologicznych. Najważniejsze z nich to:
- opioidy – to grupa leków wykorzystywanych głównie do łagodzenia dolegliwości bólowych oraz przeciwdziałania kaszlowi, związki te przyjmowane zwłaszcza w dużych dawkach przez dłuższy czas, mogą prowadzić do zależności lekowej,
- barbiturany – to środki stosowane najczęściej w leczeniu padaczki, nieco rzadziej zapisuje się je do zwalczania bezsenności i jako lek na uspokojenie, substancje te mają szczególne działanie w połączeniu z alkoholem i to właśnie w ten sposób zwykle są przyjmowane. Używanie tych związków prowadzi do powstania zależności psychicznej, a także bardzo silnej zależności fizycznej. Preparaty zawierające barbiturany i ich pochodne są na świecie jedną z najczęstszych przyczyn zatruć, zarówno przypadkowych, jak i umyślnych,
- benzodiazepiny – wśród lekomanów szczególnie powszechne jest uzależnienie od benzodiazepin, które może rozwinąć się już po dwóch-trzech miesiącach regularnego przyjmowania dawek terapeutycznych. Środki te stosuje się przede wszystkim jako leki nasenne oraz uspokajające, a niektóre dodatkowo wykazują działanie przeciwdepresyjne. Poszczególne benzodiazepiny różnią się od siebie siłą działania, a przewlekłe zażywanie może powodować wystąpienie zjawiska tolerancji, przejawiającego się potrzebą przyjmowania coraz większych porcji leku dla osiągnięcia pożądanego rezultatu.
Objawy odstawienia leków – zespół abstynencyjny
Samodzielne zrezygnowanie z przyjmowania leku jest bardzo trudne, gdyż w wielu przypadkach u osób uzależnionych występują objawy charakterystyczne dla zespołu abstynencyjnego, które do złudzenia przypominają symptomy, z jakimi zmagają się alkoholicy czy narkomanii.
Najczęstsze objawy, na które uskarżają się osoby uzależnione po odstawieniu leku to:
- zawroty i bóle głowy,
- bezsenność lub nadmierna senność,
- drgawki,
- bóle mięśni,
- nerwowość,
- stany depresyjne,
- pogorszenie koncentracji,
- rozdrażnienie i płaczliwość.
W skrajnych przypadkach mogą pojawić się nawet omamy, urojenia oraz halucynacje.
Zależność lekowa – nałóg XXI wieku?
Środki farmaceutyczne na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat stały się łatwiej dostępne, a informacje o ich skutecznym działaniu są przekazywane pacjentom każdego dnia za pośrednictwem prasy, radia, telewizji oraz Internetu. Pierwsze przypadki lekozależności zostały stwierdzone u osób, które regularnie stosowały leki uspokajające takie jak relanium oraz valium. Dzisiaj wiadomo, że do uzależnienia może prowadzić także zażywanie środków przeciwbólowych, nasennych, dopingujących oraz wywołujących stan euforii.
Lekomania stanowi coraz częściej diagnozowaną chorobę, stanowiącą formę toksykomanii, która wywołuje stan psychiczny lub fizyczny będący wynikiem oddziaływania leku oraz żywego organizmu. Lekozależność charakteryzuje się przede wszystkim zmianami zachowania łącznie z przymusem stałego lub okresowego przyjmowania środka farmakologicznego, w celu doznania pożądanego rezultatu psychicznego lub fizycznego. Niebezpieczeństwo uzależnienia od leków polega między innymi na tym, że osoba chora wraz z upływem czasu musi zażywać coraz większe dawki dla uzyskania oczekiwanego efektu.
Lekomania – od czego zależy przebieg procesu leczenia?
Klasyczna lekozależność stanowi zaburzenie, które składa się z dwóch podstawowych uzależnień – psychicznego oraz fizycznego. Zależność psychiczna powinna być rozumiana jako subiektywne odczucie, że przyjmowany specyfik przynosi pożądane korzyści, a prawidłowe funkcjonowanie bez niego jest wręcz niemożliwe. Jest to związane z naturalną koncentracją zarówno na samym leku, jak i na wszystkich aspektach mających na celu zapewnienie jego stałej dostępności.
Leczenie lekomanii psychicznej wymaga wielokierunkowego podejścia, obejmującego przede wszystkim specjalistyczne oddziaływania psychoterapeutyczne. W przypadku tego typu uzależnienia interwencje medyczne nie są wskazane, zwłaszcza jeśli u pacjenta nie doszło do wykształcenia się fizycznej zależności od substancji psychoaktywnej. W niektórych przypadkach uzupełnieniem terapii może być farmakoterapia przeciwdziałająca stanom lękowym lub stabilizująca nastrój.
Zdecydowanie częściej jednak mamy do czynienia z zaburzeniem obejmującym zarówno uzależnienie psychiczne, jak i fizyczne. Oznacza to, że poza aspektem psychicznym elementem choroby jest zależność fizyczna od stosowanego środka farmakologicznego. Przyjmowany przez dłuższy okres lek niejako wkomponowuje się w procesy fizjologiczne organizmu, powodując, że wraz z biegiem czasu dochodzi do konieczności przyjmowania coraz większych dawek, aby otrzymać pożądany efekt. W ten sposób rozpoczyna się stopniowe i bardzo niebezpieczne zatruwanie narządów wewnętrznych. To zrozumiałe więc, że proces leczenia lekomanii zawierającej oba komponenty, musi przebiegać inaczej niż tylko w przypadku gdy mamy do czynienia z psychiczną zależnością lekową.
Ze względu na fizyczne uzależnienie oraz zmiany, do jakich doszło na skutek zażywania środków farmaceutycznych, podstawowym zadaniem jest przede wszystkim wyeliminowanie uciążliwych objawów towarzyszących zespołowi odstawienia. Nałóg objawiający się zarówno na płaszczyźnie psychicznej, jak i fizycznej zdarza się zdecydowanie częściej. W związku z tym można stwierdzić, że leczenie lekomanii może być prowadzone dwutorowo – przy pomocy oddziaływań psychoterapeutycznych i medycznych równocześnie.
W jaki sposób przebiega leczenie lekozależności?
Ponieważ długotrwałe przyjmowanie leku lub leków wiąże się z wieloma zaburzeniami i zakłóceniami w pracy organizmu, leczenie lekomanii powinno rozpocząć się od konsultacji lekarskiej. Podczas wizyty lekarz ocenia ogólny stan pacjenta, stopień zaawansowania schorzenia, prawdopodobną intensywność objawów zespołu odstawienia oraz inne ewentualne zagrożenia natury medycznej. Od decyzji lekarza zależy, gdzie oraz w jakiej formie będzie odbywać się pierwszy etap leczenia, którym najczęściej jest odtrucie, czyli usunięcie z krwiobiegu toksycznych substancji.
Drugą fazą leczenia lekomanii, która jest realizowana po przeprowadzeniu detoksykacji oraz ustąpieniu objawów odstawienia, są oddziaływania edukacyjne oraz psychoterapeutyczne. W trakcie spotkań indywidualnych lub grupowych pacjent poznaje specyfikę i mechanizmy uzależnienia, ze szczególnym uwzględnieniem psychicznego aspektu nałogu. Uczy się także, jak należy sobie radzić z głodem lekowym oraz innymi trudnościami, które mogą wzmagać chęć ponownego sięgnięcia po substancję uzależniającą. Warto podkreślić, że w tej fazie bardzo istotne znaczenie ma stabilizowanie stanu pacjenta i odpowiednie motywowanie go do powrotu do zdrowia oraz normalnego funkcjonowania. Z biegiem czasu po zaprzestaniu zażywania leków równowagę odzyskuje zarówno psychika, jak i ciało chorego.
Trzecim etapem leczenia lekomanii jest rodzaj pracy, który przez psychoterapeutów jest określany mianem „nauki życia na trzeźwo”, a więc bez środków farmakologicznych. Zwykle osoba uzależniona pozostaje pod opieką terapeutyczną i wciąż uczy się, jak radzić sobie z problemami, których doświadcza w codziennym życiu. W razie potrzeby w tej fazie także może korzystać z konsultacji lekarskich.
Gdzie można poddać się terapii?
Pierwszy etap leczenia lekomanii, który jest skoncentrowany na detoksykacji i oczyszczeniu organizmu z toksyn, może zostać przeprowadzony ambulatoryjnie, na oddziale szpitalnym lub w stacjonarnym ośrodku leczenia uzależnień. Z kolei drugi etap może odbywać się w poradni leczenia uzależnień (w trybie ambulatoryjnym) lub w stacjonarnej placówce oferującej leczenie lekomanii. Ostatni etap terapii na ogół realizuje się wyłącznie w trybie ambulatoryjnym.