Stosunkowo nowym nałogiem we współczesnym świecie jest lekomania, określana także mianem lekozależności, która polega na uzależnieniu od środków farmakologicznych. Najszybciej i zarazem najczęściej na początku wytwarza się zależność psychiczna od leku, natomiast później dochodzi zależność fizyczna. Dowiedz się więcej na temat lekomanii i sprawdź, w jaki sposób może przebiegać leczenie uzależnienia od leków.
Czym dokładnie jest lekomania?
Lekomania, czyli uzależnienie od leków to stan wywołany dłuższym stosowaniem środka farmakologicznego o właściwościach uzależniających. Lek, podobnie jak alkohol, narkotyki czy inne substancje odurzające, powoduje przestrojenie czynności psychicznych i fizycznych do tego stopnia, że nagłe odstawienie wiąże się z wystąpieniem zaburzeń w czynnościach organizmu (nazywanych objawami abstynencyjnymi).
Najczęściej dochodzi do uzależnienia od leków nasennych lub uspokajających. Dzieje się tak wówczas, gdy środki są przyjmowane codziennie, w regularnych dawkach, przez okres dłuższy niż 4-6 tygodni.
Uzależnienie rozpoznaje się, kiedy pojawiają się przynajmniej dwie z poniższych cech:
- głód leku, czyli psychiczna potrzeba ulgi, jaką przynosi zażywanie leku,
- wzrost tolerancji na stosowany środek, czyli konieczność zwiększenia dawki w celu podtrzymania jego działania,
- zwiększanie dawki leku na własną rękę, bez konsultacji z lekarzem,
- zażywanie środka farmakologicznego pomimo występowania skutków ubocznych oraz świadomości, że lek ma działanie destrukcyjne na organizm,
- chęć zwiększania działania leku poprzez łączenie go z alkoholem lub innymi środkami odurzającymi,
- przeznaczanie dużej ilości czasu i pieniędzy na uzyskanie leku.
Jakie są przyczyny uzależnienia od leków?
Lekozależność jest nałogiem, który tak samo, jak alkoholizm czy narkomania, może dotknąć praktycznie każdego. Do nadmiernego zażywania różnego rodzaju środków farmaceutycznych może prowadzić wiele czynników, w tym między innymi występowanie rzeczywistych objawów towarzyszących chorobom psychicznym oraz somatycznym.
Zazwyczaj jednak uzależnienie od leków stanowi efekt niekontrolowanego przyjmowania preparatów farmakologicznych, który jest wynikiem przekonania o skuteczności takiego postępowania w trosce o dobre samopoczucie i zdrowie.
Najczęstsze przyczyny lekomanii to:
- ciągły wysiłek intelektualny, stres,
- niska samoocena, uciekanie się do leków w celu podniesienia swojej wartości,
- kłopoty rodzinne,
- niekorzystna sytuacja finansowa,
- zachęta ze strony znajomych,
- łatwy dostęp i przystępna cena,
- zbyt duże obciążenie obowiązkami (np. nauką w szkole) i rywalizacja o sukcesy.
Inną przyczyną lekozależności może być hipochondria, czyli nieustanny, przesadny lęk o własne zdrowie, połączony z nieuzasadnionymi przekonaniami na temat przechodzonych schorzeń. Uzależnienie od leków powstaje też wtórnie do zaburzeń emocjonalnych. Tego typu nałóg może towarzyszyć, chociażby nerwicom, stanom depresyjnym, zaburzeniom osobowości, a także psychozom.
Kto w szczególności jest narażony na uzależnienie od leków?
Ryzyko wystąpienia lekozależności jest podwyższone zwłaszcza u osób, które:
- zmagają się ze stanami lękowymi, nerwicowymi, depresyjnymi, zaburzeniami snu,
- są uzależnione od innych środków odurzających, np. od alkoholu,
- są samotne i nie mają oparcia społecznego,
- skończyły pięćdziesiąty rok życia.
Ponadto ryzyko rozwoju uzależnienia od leków jest wyższe u nastolatków, a także u osób, które eksperymentują z zażywaniem różnego rodzaju substancji psychoaktywnych.
Jakie środki mogą powodować lekomanię?
Substancje uzależniające, pochodzące z różnych grup chemicznych, znajdują się w wielu powszechnie dzisiaj stosowanych i zapisywanych na receptę środkach farmakologicznych. Najważniejsze z nich to:
- opioidy – to grupa leków wykorzystywanych głównie do łagodzenia dolegliwości bólowych oraz przeciwdziałania kaszlowi, związki te przyjmowane zwłaszcza w dużych dawkach przez dłuższy czas, mogą prowadzić do zależności lekowej,
- barbiturany – to środki stosowane najczęściej w leczeniu padaczki, nieco rzadziej zapisuje się je do zwalczania bezsenności i jako lek na uspokojenie, substancje te mają szczególne działanie w połączeniu z alkoholem i to właśnie w ten sposób zwykle są przyjmowane. Używanie tych związków prowadzi do powstania zależności psychicznej, a także bardzo silnej zależności fizycznej. Preparaty zawierające barbiturany i ich pochodne są na świecie jedną z najczęstszych przyczyn zatruć, zarówno przypadkowych, jak i umyślnych,
- benzodiazepiny – wśród lekomanów szczególnie powszechne jest uzależnienie od benzodiazepin, które może rozwinąć się już po dwóch-trzech miesiącach regularnego przyjmowania dawek terapeutycznych. Środki te stosuje się przede wszystkim jako leki nasenne oraz uspokajające, a niektóre dodatkowo wykazują działanie przeciwdepresyjne. Poszczególne benzodiazepiny różnią się od siebie siłą działania, a przewlekłe zażywanie może powodować wystąpienie zjawiska tolerancji, przejawiającego się potrzebą przyjmowania coraz większych porcji leku dla osiągnięcia pożądanego rezultatu.
Objawy odstawienia leków – zespół abstynencyjny
Samodzielne zrezygnowanie z przyjmowania leku jest bardzo trudne, gdyż w wielu przypadkach u osób uzależnionych występują objawy charakterystyczne dla zespołu abstynencyjnego, które do złudzenia przypominają symptomy, z jakimi zmagają się alkoholicy czy narkomanii.
Najczęstsze objawy, na które uskarżają się osoby uzależnione po odstawieniu leku to:
- zawroty i bóle głowy,
- bezsenność lub nadmierna senność,
- drgawki,
- bóle mięśni,
- nerwowość,
- stany depresyjne,
- pogorszenie koncentracji,
- rozdrażnienie i płaczliwość.
W skrajnych przypadkach mogą pojawić się nawet omamy, urojenia oraz halucynacje.
W jaki sposób może przebiegać leczenie uzależnienia od leków?
Rozpoznanie lekozależności nie jest łatwe, ponieważ osoba chora najczęściej nie przyznaje się do nałogu i bardzo dobrze się z nim kryje. Tymczasem nieleczone uzależnienie od leków może prowadzić do stopniowego wyniszczenia organizmu, upośledzenia układu nerwowego, a nawet do śmierci.
Osoby chore mogą szukać pomocy u psychiatrów, a także w specjalistycznych ośrodkach zajmujących się leczeniem uzależnienia od leków. Terapia może przebiegać w formie indywidualnej lub grupowej, w zależności od stopnia zaawansowania choroby. Za najbardziej skuteczną metodę leczenia jest uznawana terapia stacjonarna, która pomaga pacjentowi zrozumieć swoją chorobę i związane z nią mechanizmy działania, a także umożliwia powrót do normalnego, zdrowego funkcjonowania.
Na czym dokładnie polega leczenie lekomanii?
Osoby zmagające się z nałogiem muszą zdawać sobie sprawę, że leczenie uzależnienia od leków może nie być łatwe, ale rozpoczęte odpowiednio wcześnie, pozwala uniknąć wielu groźnych konsekwencji zdrowotnych i zerwać z nałogiem szkodliwym nie tylko dla nich samych, ale także dla ich otoczenia. Silna lekomania wymaga odtrucia, które pozwala wyeliminować z organizmu substancję uzależniającą.
Leczenie uzależnienia od leków polega przede wszystkim na:
- przeprowadzeniu bezpiecznego odstawienia środków uzależniających,
- zdiagnozowaniu i wyeliminowaniu zaburzenia będącego przyczyną uzależnienia – tutaj najczęściej niezbędna jest specjalistyczna psychoterapia,
- w przypadku uzależnienia od leków nasennych – unikaniu substancji pobudzających takich jak nikotyna, kofeina, alkohol, a także zrezygnowaniu z drzemek w trakcie dnia,
- w przypadku silnego i długotrwałego uzależnienia od środków farmakologicznych – przeprowadzeniu detoksykacji, a w sytuacji zażywania niedużych ilości leku – stopniowej redukcji dawek.
W leczeniu lekozależności wykorzystuje się różne modele terapeutyczne. Większość ośrodków proponuje leczenie łączące indywidualne spotkania z terapeutą z terapią grupową. W trakcie terapii pacjent poznaje działanie przyjmowanych środków, wspólnie ze specjalistą ustala psychologiczne podłoże nałogu, a także uczy się nowych zachowań, które pozwolą mu poradzić sobie z uciążliwymi objawami towarzyszącymi zespołowi abstynencyjnemu.