Jako jedno z najniebezpieczniejszych spośród wszystkich uzależnień jest postrzegane uzależnienie od opiatów. Dzieje się tak głównie z powodu dużej liczby groźnych, niekiedy nawet śmiertelnych zatruć, a także związanych z nimi powikłań somatycznych. Uzależnienie od opioidów stanowi złożone schorzenie, które wymaga długotrwałego leczenia. Dowiedz się więcej o opiatach, które od wieków były stosowane do uśmierzania dolegliwości bólowych, a także sprawdź, jakie istnieją sposoby skutecznego wychodzenia z nałogu.
Czym są opiaty i jakie substancje się do nich zalicza?
Opiaty to grupa substancji naturalnych, syntetycznych i półsyntetycznych, które wykazują działanie pobudzające na receptory opioidowe. Do opioidów zalicza się przede wszystkim związki otrzymywane z przetworów maku lekarskiego, ale należą do nich także środki przeciwbólowe, które działają na receptor opioidowy.
Naturalne opioidy pozyskiwane z maku są nazywane opiatami. Główne opiaty to morfina, tebaina, kodeina oraz papaweryna. Z kolei syntetyczne i półsyntetyczne opiaty to opioidy – są to głównie leki o właściwościach przeciwbólowych, przeciwkaszlowych oraz przeciwbiegunkowych takie jak, chociażby tramadol, fentanyl oraz buprenorfina.
W Polsce najczęściej stosowanymi opiatami są: brązowa heroina (tzw. brown sugar) oraz „kompot”, uzyskiwany w warunkach domowych ze słomy makowej. Inne, nieco mniej popularne opiaty to:
- makiwara, także otrzymywana ze słomy makowej,
- kodeina,
- metadon,
- morfina,
- petydyna.
W jaki sposób działają opiaty?
Opiaty należą do związków o stosunkowo dużym potencjale uzależniającym. Oznacza to, że duża liczba osób, które zdecyduje się po nie sięgnąć, daje się wplątać w nałóg. Kluczowym czynnikiem mającym wpływ na rozwój uzależnienia jest intencja przyjmowania opiatów. Uzależnieniu bowiem najbardziej sprzyja stosowanie opioidów w celu radzenia sobie z problemami psychicznymi (ucieczka od problemów, redukcja stanów lękowych), a także w celach rozrywkowych.
Obraz kliniczny uzależnienia od opiatów obejmuje takie objawy, jak:
- silne odczuwanie przymusu sięgania po narkotyki,
- trudności, a nawet niemożność kontrolowania stosowania opiatów (niedotrzymywanie obietnic wobec siebie i innych osób w związku z sięganiem po opioidy itp.),
- tolerancja, która polega na konieczności zażywania coraz wyższych dawek narkotyku,
- zespół abstynencyjny, który pojawia się w przypadku odstawienia narkotyku lub zmniejszenia jego dawki, objawia się on silnym głodem narkotykowym, wysiękiem z nosa, gęsią skórką, ziewaniem, łzawieniem, rozszerzeniem źrenic, kichaniem, bólami brzucha, biegunką, podwyższonym ciśnieniem krwi, zaburzeniami snu, a także zmianami nastroju z napadami złości i drażliwością,
- zaniedbywanie obowiązków i przyjemności z powodu stosowania opiatów,
- kontynuowanie zażywania narkotyków mimo świadomości szkód, jakie powodują zarówno pod względem psychicznym, jak i fizycznym.
Objawy uzależnienia od opiatów
Typowe objawy, jakie pojawiają się użyciu opiatów, to m.in.:
- mniejsza odczuwalność bólu,
- euforyczne uniesienia,
- senność,
- ciężkość kończyn,
- ospałość,
- bełkotliwa mowa,
- zwężenie źrenic,
- obniżony poziom świadomości.
W zależności od zażytego opiatu trwają one od kilku do kilkunastu godzin.
Przedawkowanie opiatów może doprowadzić do:
- problemów z oddychaniem,
- sinienia ust i opuszków palców,
- krańcowej senności,
- wiotczenia mięśni szkieletowych, czyli nienaturalnego rozluźnienia,
- zwolnionej akcji serca,
- niskiego ciśnienia krwi,
- śpiączki,
- obniżenia temperatury ciała,
- zgonu z powodu ostrej niewydolności oddechowej.
W takiej sytuacji zmienia się także skóra, która staje się zimna, wilgotna i lepka.
Opiatowy zespół abstynencyjny
Czym charakteryzuje się opiatowy zespół abstynencyjny, czyli jakie są objawy odstawienia tych środków psychoaktywnych:
- wodnisty wyciek z nosa i oczu,
- bóle stawowo-mięśniowe,
- bóle spastyczne w obrębie jamy brzusznej,
- nudności,
- wymioty,
- biegunka,
- narastające pobudzenie psychoruchowe,
- zaburzenia snu,
- stan majaczeniowy,
- utrata łaknienia,
- bóle brzucha,
- ziewanie,
- uczucie zimna,
- zimne poty,
- nerwowość,
- niepokój,
- przygnębienie,
- niekontrolowane ruchy kończyn.
Wszystkie te objawy pojawiają się stopniowo, a ich nasilenie jest zauważalne szczególnie w 2 i 3 dobie po odstawieniu substancji.
Skutki psychiczne i fizyczne uzależnienia od opiatów
Głównym powodem, dla którego ludzie sięgają po opiaty, jest wprowadzenie się w stan euforii. Pozwala im to wówczas na złudne oddalenie się od rzeczywistości i problemów. Droga do nałogu jest jednak krótka. W miarę jego rozwoju podporządkowują swoje życie zażywaniu opiatów i podtrzymaniu psychicznej i fizycznej zależności od nich.
Inicjacja to pierwsza z faz uzależnienia od opiatów i jest charakterystyczna dla osób, które minimum raz miały już z nimi do czynienia. Kolejny etap ma charakter eksperymentalny – wówczas próbuje się różnych rodzajów środków psychoaktywnych. Po takim „rozpoznaniu” i zaspokojeniu ciekawości, część pacjentów rezygnuje z przyjmowania dodatkowych narkotyków. Jednak pod wpływem różnych czynników – np. presji otoczenia, stresu, zażywają inne środki uzależniające lub zwiększają ich dawki.
Kolejną fazą jest już regularne zażywanie – osoba sięgająca po opiaty potrzebuje ich coraz częściej i w coraz większej ilości, aby zaspokoić swoje oczekiwania. Na tym poziomie pojawiają się już poważne uszkodzenia psychiczne i fizyczne.
Ostatnim etapem choroby jest uzależnienie, czyli ciągła potrzeba, wręcz przymus stosowania narkotyków na co dzień. Wokół tej psychicznej i fizycznej potrzeby toczy się całe życie. Skutki nałogu odczuwane są w obszarze życia rodzinnego, zawodowego i w sferze materialnej. Charakterystyczne są stany lękowe, depresyjne i nerwowość.
Inne skutki uboczne nałogowego zażywania opiatów to:
- zawroty głowy,
- senność,
- upośledzenie ostrości umysłu,
- zmiany nastroju,
- utrata energii,
- brak motywacji,
- skrajne zmęczenie,
- depresja,
- apatia,
- osłabienie centralnego układu nerwowego,
- zakażenie HIV,
- wirusowe zapalenie wątroby typu B i C,
- wypalenie emocjonalne
- poważne niedobry żywieniowe,
- zaburzenia erekcji u mężczyzn,
- zmniejszenie potrzeb seksualnych u obu płci,
- bezpłodność,
- częste zapalenie płuc,
- zaparcia,
- uszkodzenie nerek i wątroby,
- stan zapalny żył,
- kłopoty z oddawaniem moczu,
- uszkodzenie narządów miąższowych,
- zaburzenia miesiączki,
- zaawansowana próchnica zębów,
- zmiany zapalne skóry,
- zanik żył powierzchniowych,
- kłopoty z pamięcią i koncentracją,
- zanik zainteresowań,
- przyjęcie postawy obronnej i wycofującej.
Nałogowe przyjmowanie opiatów prowadzi do wyniszczenia fizycznego i psychicznego organizmu. Mimo iż po zażyciu ich w swoim subiektywnym odczuciu osoby uzależnione czują się doskonale, są odprężone, mają poczucie wewnętrznego zadowolenia oraz spokoju, to ten atrakcyjny stan okupiony jest jednak bardzo wysoką ceną. Doprowadza bowiem do:
- izolacji,
- samotności,
- odrealnienia,
- spłaszczenia emocji,
- większego egoizmu i egocentryzmu.
Nasilające się uzależnienie od opiatów powodować może także kłopoty prawne. Osoby, które mają problem z nałogiem, zaczynają produkować narkotyki i handlować nimi. Jeśli brakuje im pieniędzy na kolejną dawkę, posuwają się do kradzieży, aby uzyskać pieniądze.
Dzieci matek nadużywających opiaty mogą rodzić się z HIV-em lub skazane są na sieroctwo. Nierzadkim zjawiskiem wśród osób uzależnionych od opiatów jest prostytucja.
W miarę rozwoju osoby chore stają się całkowicie wykluczone z życia.
Jak rozpoznać uzależnienie od opiatów?
W jaki sposób można poznać, czy dana osoba stosuje opiaty? Przede wszystkim zazwyczaj ma przy sobie różne atrybuty, które umożliwiają ich zażywanie. Są to np.:
- igły,
- strzykawki,
- łyżki,
- nakrętki,
- kapsle,
- sreberka,
- rurki do wdychania oparów,
- słoma makowa,
- torebki z brunatnym proszkiem.
Przyjmowanie opiatów odbywa się różną drogą, np. brązowa heroina najczęściej wdychana jest przez usta, a dokładnie jej opary unoszące się w wyniku podgrzewania folii aluminiowej, na której jest umieszczana. Najpopularniejsza forma zażywania białej heroiny to wciąganie przez śluzówki nosa. Trzecim sposobem są iniekcje dożylne, czyli na ciele uzależnionego od opiatów zauważalne są liczne ślady wkłuć, a na rękawach – krople krwi.
Ponadto taka osoba nadmiernie się poci i ma:
- mocno zwężone źrenice,
- szklane oczy,
- przewlekły katar,
- brak apetytu,
- płytki oddech,
- zmiany nastroju,
- opadające powieki.
Charakterystyczny jest również nieprzyjemny zapach, jaki wydziela, odczuwalny w pomieszczeniu, w którym przebywa.
Osoby uzależnione od opiatów opisują swój emocjonalny jako błogostan, odprężenie, spokój i wewnętrzne zadowolenie. Wszystko, co dla nich ważne, staje się nieistotne – nie mają żadnych problemów, ani potrzeb, a percepcja bólu jest znacznie zmniejszona. Kontakt z nim jest bardzo ograniczony, ponieważ są nieobecne, obojętne na to, co się wokół nich i z nimi dzieje. Ich twarze są martwe z niereagującymi na światło źrenicami, a ciało ma spowolnioną, zaburzoną koordynację.
Jak może przebiegać leczenie uzależnienia od opiatów?
Osoby zmagające się z uzależnieniem od opioidów mogą być leczone przy zastosowaniu:
- krótkoterminowej detoksykacji,
- terapii abstynencyjnej,
- leczenia substytucyjnego.
W Polsce do leczenia uzależnienia od opiatów najczęściej jest wykorzystywana metoda abstynencyjna, która ma na celu całkowite wyeliminowanie substancji psychoaktywnych z życia osoby uzależnionej. Terapie abstynencyjne są prowadzone w ambulatoriach, ośrodkach stacjonarnych, a także w ramach bezpośredniej pracy terapeutycznej.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) terapia abstynencyjna na chwilę obecną jest jednym z najskuteczniejszych sposobów leczenia uzależnienia od opiatów. Polega na podawaniu pacjentom środków określanych mianem agonistów receptorów opioidowych, które wykazują podobne działanie do narkotyku wywołującego nałóg, ale są o wiele bezpieczniejsze, zwłaszcza jeśli są przyjmowane pod nadzorem specjalisty.
Jedną z form substytucyjnego leczenia uzależnienia od opiatów jest detoksykacja, a dokładniej zastąpienie nielegalnych narkotyków środkami farmakologicznymi o podobnym działaniu, a następnie zmniejszanie ich dawki w celu zminimalizowania objawów abstynencyjnych.